Bir beceri ya da beceri setinde sıfırdan ustalığa nasıl gidilebilir? Bu görünür ve ölçülebilir bir yol mudur? Ustalığa gidiş süreci kısaltılabilir mi? Bu süreci etkileyen faktörler nelerdir? Tabi bunlar biz sıradan insanların sorduğu sorular. Belki transhümanistlerin bu sorulara başka cevapları ya da bambaşka soruları da olabilir!
Bunlar bireysel ve kurumsal gelişim anlamında hayati derece önemli üst biliş soruları. Üst biliş, en kısa tarifle, “biliş hakkındaki biliş” olarak tanımlanabilir. Bir kişi, kendi düşünme, bilme ve öğrenme süreçlerine ne kadar hâkim olursa gelişim sürecini de o oranda iyi yönetebilir. Üst biliş konusunun diğer detaylarını başka bir yazıya bırakarak ustalık yolculuğu adımlarına biraz daha yakından bakalım.
Ustalığa Giden Yolculukta Seviyeler
Geleneksel meslek edindirme süreçlerinde, hepimizin aşina olduğu ve halen kullandığımız üç işlevsel seviye var.
Çırak > Kalfa > Usta
Bu üç seviyeyi, öğrenme ve gözetimin yoğun olduğu (çıraklık), deneme ve geri bildirimin yoğun olduğu (kalfalık) ve uygulamanın yoğun olduğu (ustalık) seviyeler olarak da tarif etmek de mümkün. Ustalık, aynı zamanda ilham verme ve yol gösterme seviyesi. Usta, kendini daha da geliştirdikçe o alanın lideri olur, yenilik yapar, birçok kişi üzerinde etki yaratabilir.
Literatüre bakıldığında, en çok rastlanılan seviyelendirmelerden birisi Stuart ve Hubert Dreyfus tarafından geliştirilen beceri edinme modeli (1). Buna göre ustalığa giden yolda 5 seviye var:
Yeni başlayan > Deneyimli yeni başlayan > Yetkin > Ehil/ehliyetli > Uzman Daha sonra model güncellenmiş ve 5 seviye üzerine “ustalık” ve “pratik bilgelik” seviyeleri eklenmiş. Ustalık için uzmanlığın üstünde yeni bir tarif yapılmış. Pratik bilgelik de sezgisel ustalığı ifade eden nihai seviye olarak modelde yer almış.
Noel Burch tarafından geliştirilen 4 seviyeli beceri edinme yaklaşımı da popüler yaklaşımlardan birisi (2).
Bilinçsiz yetkinsizlik > bilinçli yetkinsizlik > bilinçli yetkinlik > bilinçsiz yetkinlik Buna göre ilk seviye bir çeşit körlük seviyesi. İkinci seviye mevcut ve potansiyel gelişimle ilgili ilk farkındalık seviyesi. Üçüncü seviye kontrollü ustalık seviyesi. Dördüncü seviye de sezgisel ustalık seviyesi. Burada araba kullanmayı öğrenme deneyimi güzel bir örnek olabilir. Belirli bir ustalık seviyesine kadar dikkat ve düşünsel süreçler sürüş üzerindedir. Çalıştırma, hızlanma, vites, direksiyon vs. ile ilgili yapılması gerekenler düşünülerek yapılır. Ama belirli bir deneyimden sonra bunlar kendiliğinden gerçekleşmeye başlar. Araba, sanki içeride otomatik bir pilot varmışçasına kullanılır. Hatta yolun geleceğini görmek, olası kaza durumlarını önceden sezmek ya da bir kaza durumunda düşünmeden otomatik bir refleksle aksiyon almak gibi sezgisel yetenekler de ustalığı bir üst düzeye çıkarır.
Avrupa Birliği Bilim Hub’ı tarafından hazırlanan “Eğitimciler İçin Dijital Yetkinlikler Çerçevesi (DigCompEdu)” (3) bir miktar farklı bir yaklaşım içeriyor:
Farkındalık > Keşif > Bütünleştirme > Uzmanlık > Liderlik > İnovasyon
Buna göre yolculuk ilgili bilgi ya da beceri alanını tanıma ile başlar ve hemen ardından keşif süreci ile devam eder. Bütünleştirme seviyesinde, yeni beceri ile ilgili deneme ve alıştırmalar yapılır ve gerçek hayat içinde diğer beceri ve uygulama alanları ile bütünsellik sağlanır. Uzmanlık, ilgili alanda güven ve akıcılık kazanma halidir. Liderlik alanda derinleşme, başkalarına ilham verme ve etkileme süreci olarak tanımlanabilir. Artık alanda öyle bir ustalaşma seviyesine ulaşılmıştır ki, kişi birçok şeyi sorgulayabilir, mevcut yapı ve sistemleri yıkıp yenisini inşa edebilir, yepyeni yaklaşımlar ortaya koyabilir.
Ustalık Yolunda Temel Gelişim Eylemleri
Başka modelleri de buraya eklemek mümkün. Ancak ustalığa giden yoldaki durakların sayısı ve isimleri o kadar da önemli değil. Önemli olan bu süreçteki eylemler. Eylemleri de şu üç başlık altında toplamak mümkün.
(1) Bilgilenme, (2) alıştırma ve denemeler yapma ve (3) uygulama.
Bu eylemler, yolculuğun başından sonuna kadar, oranları değişse de hiç bitmiyor. Genel varsayım olarak, bir alanda gelişim yolculuğu yeni başlıyorsa bilgi edinme eyleminin daha yoğun olması, biraz ilerledikçe alıştırmanın ve ustalığa doğru gittikçe de uygulamanın ağırlık kazanması doğal bir durum. Ama ustalık seviyesinde de varsayımların geçerlilik testinin yapılması, bilgilerin tazelenmesi ve yeniliklerin takip edilmesi son derece önemli. Bu yapılmazsa ustalık körlüğünün oluşması ya da yetkinlik tuzağına düşülmesi büyük olasılık.
Ve alıştırma! Bir becerinin kazanılması sürecinde en çok zaman alan eylem. Malcolm Gladwell tarafından popüler hale getirilen “10.000 saat alıştırma” kuralını 1993 yılında ilk ortaya atan Anders Ericson (4), amaçlı ve bilinçli bir pratik süreci ile herkesin her beceride ustalık eşiğini geçebileceğini iddia ediyor. Bu iddiasını da çok başarılı müzisyen ya da sporcuların o seviyeye gelene kadar yaptıkları pratik ya da antrenman süreleri üzerinden temellendiriyor. Kuşkusuz bu varsayımsal süreler alandan alana ve kişiden kişiye göre değişir ama alıştırmanın önemi hakkında net bir fikir veriyor.
Transhümanistik Çabalar
10.000 saat kabaca 10 yıllık bir süreye karşılık gerekiyor. Bazı becerilerde daha kısa sürede ustalaşmak mümkün olsa da belli beceri setlerinin bütünsel olarak geliştirilmesi söz konusu olduğunda süreler ister istemez uzuyor. Ustalığa giden yolun kısaltılması gerçekten gerekli mi, bu ayrı bir tartışma ama, bu fikir kurumsal anlamda zaman ve maliyet tasarrufu açısından oldukça çekici geliyor. Daha hızlı ve daha etkili öğrenme konusunda birçok çalışma yapılmış ve işe yarayan stratejiler geliştirilmiş durumda. Ama bunların etkisi halen sınırlı.
Örneğin Matrix filmindeki gibi bir kablo marifetiyle helikopter kullanma becerisi saniyeler içinde henüz yüklenemiyor. Böyle bir şey mümkün olur mu? Bilemeyiz. Ama buna benzer şeylerin olması için çalışanlar var. İnsanın var olan özelliklerini ve potansiyelini teknoloji yoluyla geliştirmeye yönelik çalışmalar hız kazanmış durumda. Bu doğrultuda bir süreden beri devam eden birçok çalışma yürütülüyor. Yaşam kalitesini arttırma, yaşlanmayı yavaşlatma, yapay organlar üretme, gen mühendisliği ile yeniden programlama, biyo-hacking, insan-makine bütünleşmesi, yapay zekâ vb. tüm bu çalışmalar için üst başlık olarak da transhümanizm, yeni insan, aşkın insan gibi kavramlar kullanılıyor.
Buradaki gelişmeler, etik tartışmalar bir kenara, biz öğrenme profesyonellerini yakından ilgilendiriyor. Zira beyin implantları, zihinsel kapasite artırıcılar, akıllı ilaç ve besinler, insan-makine arasında bilgi transferi, insan bulutu, ortak bilinç gibi bilinen tüm öğrenme ve beceri edinme süreçlerini yerle bir edebilecek gelişmelerden bahsediliyor. Bekleyelim göreceğiz. Ancak bu süreç içinde neler olup bittiğini yakından takip etmek, anlamak ve geliyor olana hazırlık yapmak önemli. Hem fırsatları yakalamak hem de tehditlerle başa çıkmak anlamında...
İşin ciddiyetine vurgu yapmak adına bir haber paylaşalım. İnsan-makine iletişimine odaklanan Neuralink şirketini kuran Elon Musk, 5 yıl içinde beyne yerleştirilecek çipler sayesinde yabancı dil öğrenmeye gerek kalmayabileceğini açıkladı. Yani yıllar süren "başka bir dilde ustalaşma" sürecine artık gerek olmayacağını söylüyor. Şu anda bire bir çeviri yapan sistemler zaten çıkmaya başladı ama burada başka bir teknolojiden bahsediliyor. Aynı zamanda kendileri, Starlink projesi ile küresel İnternet sağlayıcı olmak için tepemize binlerce uydu yerleştirmekle meşgul. O zaman, Neuralink çiplerinden alacağız ve kendimize Starlink üzerinden dil paketleri mi indireceğiz? Bakalım, bunu da göreceğiz.
Biz normal insanlar olarak şimdilik mevcut biyolojik sınırlarımız içinde olabilecek en iyi öğrenme ve beceri edinme deneyimine odaklamaya devam edelim. Ustalaşmak, sonunda maddi ve manevi hazları olsa da insanın çoğunlukla kendisiyle mücadele ettiği uzun ve zor bir süreç. Disiplin ve kararlılık gerektiriyor. Engel ve zorluklarla dolu. Böyle bakıldığında, bu yolculuğa çıkmak cesaret ve sonuna kadar mücadele etmek de yiğitlik gerektiriyor. Evet, kişinin kendini geliştirme mücadelesi yiğitçe bir mücadele. Ahilik teşkilatına ilk giren, yani gelişim sürecine başlayan genç yeteneklere belki bu yüzden yiğit deniliyordu. Mehmet Gürsoy, 2020
#öğrenme #gelişim #gelişimyolu #ustalık #yetkinlik #alıştırma #ehliyet #transhümanizm #neuralink #starlink
Kaynakça
(1) Dreyfus, Stuart E.; Dreyfus, Hubert L. (1980). A Five-Stage Model of the Mental Activities Involved in Directed Skill Acquisition. Washington, DC: Storming Media. Erişim tarihi: 10.05.2020
(2) Adams, L. (tarih yok). Learning a new skill is easier said than done. Gordon Training International. Erişim tarihi: 10.05.2020
(3) DigCompEdu (2018). European Framework for the Digital Competence of Educators. EU Science Hub. Erişim tarihi: 10.05.2020
(4) Ericson, A, Pool R. (2016). Peak: Secrets from the New Science of Expertise. New York: Eamon Dolan/Mariner Books
(5) Jennings, C.; Arets, J.; Heijnen, V. (2016) 70:20:10 into action. 702010 Institute. Erişim tarihi: 11.05.2020
Bu yazıya atıfta bulunmak isterseniz aşağıdaki referans metnini kopyalayabilirsiniz.
Gürsoy, M. (2020), Yiğitlikten ustalığa gelişim yolculuğu. Ledd. Erişim Tarihi: gg.aa.yyyy, https://www.ledd.io/post/yigitlikten-ustaliga-gelisim-yolculugu
コメント